Chương trình
Tin tức
Thư Viện
Cảm Nhận Học Viên
Du học
Chi nhánhTrong đời sống văn hóa Á Đông, có một ngày lễ đặc biệt diễn ra vào mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm, được gọi là Tết Đoan Ngọ. Ở Việt Nam, ngày này còn được biết đến với cái tên quen thuộc Tết giết sâu bọ, mang ý nghĩa xua đuổi dịch bệnh, bảo vệ mùa màng và giữ gìn sức khỏe.
Không chỉ có Việt Nam, nhiều quốc gia châu Á khác như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên cũng tổ chức Tết Đoan Ngọ với những nét phong tục riêng. Dù trải qua bao biến đổi xã hội, ngày Tết này vẫn được duy trì, thể hiện mối gắn kết giữa con người – thiên nhiên – tín ngưỡng.
Tết Đoan Ngọ là ngày gì?
Đoan Ngọ ( 端午 ) là tên gọi bắt nguồn từ Hán ngữ. Trong đó:
- “Đoan” nghĩa là mở đầu, khởi điểm, tượng trưng cho sự bắt đầu một chu kỳ mới.
- “Ngọ” là khoảng thời gian giữa trưa (từ 11 giờ đến 13 giờ), cũng là thời khắc mặt trời lên cao nhất trong ngày, khí dương thịnh nhất.
- Ghép lại, “Đoan Ngọ” có thể hiểu là sự khởi đầu vào lúc giữa trưa, khi khí dương đang mạnh mẽ nhất.
Ở Việt Nam, ngày này diễn ra vào mùng 5 tháng 5 âm lịch hằng năm và được coi là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng của dân tộc. Người dân thường gọi ngày này bằng cái tên quen thuộc và gần gũi hơn là Tết giết sâu bọ.
Ý nghĩa trong văn hóa Việt
Trong quan niệm dân gian, mùa hè là giai đoạn sâu bọ, ký sinh phát triển mạnh, ảnh hưởng đến mùa màng và sức khỏe con người. Vì thế, ngày 5/5 được coi là thời điểm thích hợp nhất để “trừ sâu diệt bệnh”, bảo vệ mùa vụ và thanh lọc cơ thể.
Ngoài ra, Tết Đoan Ngọ còn được xem là Tết giữa năm. Đây là thời điểm người nông dân nghỉ ngơi sau vụ Chiêm, chuẩn bị cho vụ Mùa, đồng thời làm lễ tạ ơn đất trời, cầu mong mưa thuận gió hòa. Với nhiều gia đình, đây là dịp để sum họp, tưởng nhớ tổ tiên, cùng nhau ăn những món truyền thống như cơm rượu nếp, bánh ú tro, trái cây mùa hè.
Tên gọi dân gian – “Tết giết sâu bọ”
Sở dĩ người Việt gọi ngày này là Tết giết sâu bọ bởi vào sáng sớm mùng 5/5, mọi người thường ăn cơm rượu nếp, trái cây chua, chát. Người xưa tin rằng vị cay nồng của rượu nếp và vị chua của hoa quả có thể giết chết ký sinh, sâu bọ trong cơ thể, giúp con người khỏe mạnh hơn để bước vào mùa hè nóng nực.
Điểm chung và khác biệt với các nước khác
- Ở Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ gắn với truyền thuyết Khuất Nguyên, ngày người dân tưởng niệm ông bằng tục ăn bánh nếp và đua thuyền rồng.
- Ở Việt Nam, ý nghĩa lại thiên về nông nghiệp và sức khỏe cộng đồng, phản ánh tập quán trồng lúa nước và cách ứng xử của người Việt trước thiên nhiên.
Nguồn gốc Tết Đoan Ngọ
Ở Việt Nam
Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam mang bản sắc riêng biệt, không hoàn toàn đồng nhất với Tết Đoan Ngọ của Trung Quốc. Theo truyền thuyết lưu truyền trong dân gian, vào một năm được mùa bội thu, khi người dân đang hân hoan thì bất ngờ sâu bọ kéo đến phá hoại mùa màng. Cây trái bị tàn phá, thóc lúa cũng không còn nguyên vẹn, khiến bà con vô cùng lo lắng.
Trong lúc nguy cấp ấy, một ông lão tên Đôi Truân xuất hiện. Ông bày cho dân cách lập một mâm cúng đơn giản gồm bánh tro và hoa quả mùa hè, sau đó cả nhà cùng bước ra sân vận động cơ thể, như một nghi thức xua đuổi tà khí. Thật kỳ diệu, chỉ một lúc sau, sâu bọ đồng loạt ngã rã rượi.
Từ sự kiện đó, người dân tin rằng mùng 5/5 là ngày thích hợp nhất để “giết sâu bọ”. Tục lệ này dần được duy trì và phát triển thành Tết Đoan Ngọ ở Việt Nam. Cái tên Tết diệt sâu bọ cũng bắt nguồn từ câu chuyện này, phản ánh rõ nét tư duy nông nghiệp lúa nước của người Việt – luôn gắn bó chặt chẽ với mùa màng và sức khỏe cộng đồng.
Ở Trung Quốc
Ở Trung Quốc, Tết Đoan Ngọ ( 端午节 ) lại gắn liền với câu chuyện lịch sử – văn hóa về Khuất Nguyên, một trung thần nước Sở thời Chiến Quốc. Khuất Nguyên nổi tiếng thanh liêm, yêu nước nhưng bị gian thần hãm hại và nhà vua xa lánh. Quá uất ức, ông đã gieo mình xuống sông Mịch La vào đúng ngày mùng 5/5 âm lịch.
Người dân thương tiếc, bèn gói cơm trong lá (tiền thân của bánh ú, bánh tét ngày nay) thả xuống sông để cá không ăn xác ông. Đồng thời, họ tổ chức đua thuyền rồng để tìm kiếm thi thể. Từ đó, các phong tục như ăn bánh ú, đua thuyền rồng trở thành nét đặc trưng của Tết Đoan Ngọ ở Trung Quốc, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Ở các nước khác
- Hàn Quốc (Dano): là một trong ba lễ hội lớn trong năm. Vào dịp này, phụ nữ thường gội đầu bằng nước nấu từ lá diên vĩ để tóc khỏe, mặc Hanbok tham gia trò chơi dân gian, còn nam giới đấu vật, chơi xích đu.
- Nhật Bản: Tết Đoan Ngọ được biết đến như Ngày lễ dành cho bé trai. Người Nhật treo cờ cá chép (Koinobori) trước cửa nhà, cầu mong con trai khỏe mạnh, thông minh, thành đạt. Món ăn truyền thống là bánh mochi gói lá sồi hoặc lá tre.
- Triều Tiên: Ngày này gắn với các nghi lễ thanh lọc cơ thể, chữa bệnh bằng thảo dược, cầu chúc cho gia đình tránh được bệnh tật trong những ngày nóng nực.
Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ
Tết Đoan Ngọ không chỉ là một lễ cúng theo tín ngưỡng mà còn hàm chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc:
- Trong nông nghiệp: Đây là dịp quan trọng để nông dân cầu mong mùa màng tươi tốt, không bị sâu bệnh phá hoại, phản ánh nền văn minh lúa nước.
- Trong sức khỏe: Người xưa tin rằng ký sinh trùng trong cơ thể thường ngoi lên vào ngày này. Việc ăn cơm rượu nếp, trái cây chua chát giúp “giết” chúng, thanh lọc cơ thể, bảo vệ sức khỏe trong mùa hè.
- Trong gia đình: Đây là ngày Tết giữa năm, là dịp để cả nhà sum họp, cùng nhau chuẩn bị mâm cỗ, tưởng nhớ tổ tiên và sẻ chia bữa cơm đoàn viên.
- Trong tín ngưỡng: Tết Đoan Ngọ diễn ra đúng thời điểm dương khí cực thịnh, rất phù hợp để làm lễ cầu an, trừ tà, gửi gắm ước nguyện bình an, may mắn.
Cúng Tết Đoan Ngọ
Thời gian
- Thời điểm cúng đẹp nhất là giờ Ngọ (11h–13h) ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch.
- Nếu bận, gia đình có thể cúng buổi sáng, nhưng không nên quá giờ Ngọ.
Mâm cúng gia tiên
Tùy điều kiện từng vùng, mâm cúng có thể khác nhau, nhưng thường có:
- Trái cây mùa hè (mận, vải, xoài, đào, dưa hấu, chôm chôm…).
- Bánh ú tro (bánh gio).
- Cơm rượu nếp (nếp cẩm, nếp cái hoa vàng).
- Xôi, chè (chè hạt sen, chè đậu đen).
- Hoa tươi, hương, trà, rượu.
- Một số nơi thêm món vịt luộc hoặc quay.
Lễ cúng ngoài trời
Một số gia đình còn chuẩn bị lễ ngoài trời để cầu an cho cả nhà:
- Bàn phủ vải đỏ.
- Mâm trái cây ngũ sắc.
- 5 chén rượu, 5 chén trà.
- Hoa đồng tiền đỏ, vàng mã.
Tết Đoan Ngọ ăn gì?
Miền Bắc
- Cơm rượu nếp cẩm: cay ngọt, hơi men, thường ăn ngay khi mới thức dậy để “giết sâu bọ”.
- Bánh ú tro: gạo ngâm nước tro, gói lá chuối, ăn với mật mía hoặc đường.
- Mận, vải: đặc sản mùa hè.
- Chè hạt sen, chè đậu đen: giúp giải nhiệt, tốt cho sức khỏe.
Miền Trung
- Thịt vịt: quan niệm rằng sau mùng 5/5 vịt vào mùa, béo ngon.
- Cơm rượu, chè kê, bánh ú tro: món ăn quen thuộc trên mâm cỗ.
Miền Nam
- Cơm rượu viên: vo thành viên nhỏ, ăn kèm xôi vò, vị cay ngọt, dễ ăn.
- Bánh ú Bá Trạng: nhiều loại nhân đa dạng.
- Chè trôi nước: tượng trưng cho sự viên mãn.
- Trái cây nhiệt đới: xoài, dưa hấu, chôm chôm, vải – vừa cúng, vừa ăn tráng miệng.
Lời chúc Tết Đoan Ngọ hay
Ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch, ngoài việc chuẩn bị mâm cúng và thưởng thức những món ăn truyền thống, nhiều gia đình, bạn bè còn dành cho nhau những lời chúc tốt đẹp. Đây không chỉ là cách thể hiện sự quan tâm mà còn mang ý nghĩa cầu mong bình an, may mắn.
Một số lời chúc hay bạn có thể tham khảo:
- Dành cho gia đình, người thân:
- “Mùng 5 tháng 5, chúc gia đình luôn bình an, khỏe mạnh, hạnh phúc sum vầy.”
- “Nhân dịp Tết Đoan Ngọ, chúc ông bà cha mẹ thật nhiều sức khỏe, con cháu thuận hòa, gia đình ấm êm.”
- Dành cho bạn bè, đồng nghiệp:
- “Tết Đoan Ngọ đến, chúc bạn ăn ngon – sống khỏe – gặp nhiều may mắn trong cuộc sống.”
- “Ngày giết sâu bọ, chúc bạn tiêu trừ mọi điều không may, đón nhận thật nhiều niềm vui mới.”
- Dành cho đối tác, khách hàng:
- “Kính chúc Quý đối tác một ngày Tết Đoan Ngọ ý nghĩa, sức khỏe dồi dào, công việc hanh thông.”
- “Chúc Quý khách hàng đón một mùa Đoan Ngọ bình an, phát tài phát lộc, vạn sự như ý.”
Hoạt động đặc trưng ngày Tết Đoan Ngọ
Ngoài nghi thức cúng bái, Tết Đoan Ngọ còn gắn với nhiều phong tục và hoạt động đặc trưng được lưu truyền qua nhiều thế hệ:
- Ăn cơm rượu, trái cây chua ngay khi vừa thức dậy: Người dân tin rằng điều này sẽ giúp “giết sâu bọ” trong cơ thể, bảo vệ sức khỏe.
- Tắm lá mùi, lá sả, lá bưởi: Đun nước từ các loại lá này để tắm, xông hơi, vừa giúp thanh lọc cơ thể, vừa có tác dụng xua đuổi tà khí.
- Treo ngải cứu, xương rồng: Người ta quan niệm treo những loại cây này trước cửa nhà sẽ giúp trừ tà ma, mang lại may mắn.
- Hái lá thuốc vào giờ Ngọ: Theo dân gian, thảo dược hái đúng giờ Ngọ ngày 5/5 sẽ có dược tính tốt nhất, được dùng để chữa bệnh hoặc làm thuốc xông.
- Tắm biển: Ở các vùng ven biển, nhiều người chọn tắm biển vào giờ Ngọ để gột rửa tà khí, tăng cường sức khỏe.
Kiêng kị trong ngày Tết Đoan Ngọ
Để giữ gìn sự an lành, dân gian truyền lại một số điều cần tránh trong ngày này:
- Không soi gương sau nửa đêm: Người xưa cho rằng thời điểm này âm khí mạnh, soi gương dễ dẫn dụ tà khí.
- Tránh đến nơi âm u: Nghĩa trang, bệnh viện, nhà tang lễ… được coi là nơi nhiều tà khí, không nên lui tới trong ngày lễ.
- Không để giày dép lộn xộn: Từ “dép” đồng âm với “tà” trong tiếng Hán, sắp xếp gọn gàng sẽ tránh điềm xấu.
- Giữ tiền bạc cẩn thận: Mất tiền trong ngày này được xem là mất lộc, vận may suy giảm.
- Không ăn trước khi cúng tổ tiên: Cần để đồ ăn dâng lên trước, sau đó mới cùng nhau thụ lộc.
Tết Đoan Ngọ ở các nước
Mặc dù cùng diễn ra vào mùng 5 tháng 5 âm lịch, nhưng phong tục tại mỗi quốc gia lại có sự khác biệt:
- Trung Quốc: Tổ chức đua thuyền rồng, ăn bánh nếp gói lá (zongzi) để tưởng nhớ Khuất Nguyên.
- Hàn Quốc (Dano): Người dân gội đầu bằng lá diên vĩ, phụ nữ mặc Hanbok tham gia trò chơi dân gian, nam giới thi đấu vật.
- Nhật Bản: Các gia đình treo cờ cá chép trước cửa để cầu sức khỏe cho con trai, ăn bánh mochi gói lá.
- Triều Tiên: Người dân thực hiện nghi lễ trừ tà, dùng thảo dược để bảo vệ sức khỏe trong mùa hè.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Tại sao gọi là Tết giết sâu bọ?
Vì người xưa tin rằng vào ngày này, sâu bọ và ký sinh trong cơ thể ngoi lên nhiều nhất. Ăn cơm rượu, trái cây chua chát sẽ giúp tiêu diệt chúng.
Tết Đoan Ngọ có bắt nguồn từ Trung Quốc không?
Không hoàn toàn. Ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ gắn với truyền thuyết ông Đôi Truân và được gọi là Tết diệt sâu bọ – mang bản sắc riêng của nền văn minh lúa nước.
Có nhất thiết phải ăn rượu nếp không?
Đây là phong tục phổ biến, nhưng không bắt buộc. Người không dùng được rượu có thể thay bằng trái cây chua, bánh ú tro hay chè để giữ đúng tinh thần ngày lễ
Tết Đoan Ngọ là một trong những ngày Tết quan trọng trong văn hóa Việt Nam và nhiều quốc gia Đông Á. Đây là dịp để:
- Tưởng nhớ tổ tiên.
- Cầu mong mùa màng tươi tốt, sức khỏe dồi dào.
- Sum họp gia đình, gìn giữ phong tục truyền thống.
Mỗi năm, cứ đến mùng 5 tháng 5 âm lịch, khắp nơi lại rộn ràng chuẩn bị mâm cúng, ăn cơm rượu, bánh ú tro, chè hạt sen, trái cây mùa hè. Dù xã hội hiện đại thay đổi nhiều, Tết Đoan Ngọ vẫn giữ nguyên giá trị, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Việt.
Xem thêm: