Tết Đông Chí của người Trung Quốc

Tết Đông Chí của người Trung Quốc là một trong những ngày lễ quan trọng nhất trong văn hóa truyền thống, đánh dấu thời điểm đêm dài nhất và ngày ngắn nhất trong năm. Đây không chỉ là hiện tượng thiên văn, mà còn là mốc chuyển mình của Âm – Dương, mang ý nghĩa tái sinh, đoàn viên và cầu phúc.

Bài viết sau đây sẽ giúp bạn hiểu rõ nguồn gốc, phong tục, món ăn đặc trưng và ý nghĩa sâu xa của ngày lễ Đông Chí trong đời sống người Trung Hoa xưa và nay.

Giới thiệu về Tết Đông Chí

Tết Đông Chí của người Trung Quốc – hay còn gọi là Đông Chí tiết ( 冬至 ) – là một trong những ngày lễ quan trọng và lâu đời nhất trong văn hóa phương Đông. Đây không chỉ là thời điểm đánh dấu ngày ngắn nhất, đêm dài nhất trong năm, mà còn là khoảnh khắc chuyển mình của tự nhiên, khi âm khí đạt đến cực điểm và dương khí bắt đầu quay trở lại. Trong hệ thống 24 tiết khí, Đông Chí được xem là mốc xoay chuyển giữa mùa đông khắc nghiệt và sự sống mới của trời đất.

Đối với người Trung Hoa, Đông Chí không chỉ mang ý nghĩa thiên văn mà còn là một ngày lễ mang tính tinh thần và văn hóa sâu sắc. Từ thời nhà Chu, nhà Hán đến các triều đại sau, Đông Chí đã được tổ chức như một “tiểu Tết”, là dịp để cúng tế trời đất, tạ ơn tổ tiên và cầu phúc cho gia đình. Nhiều tài liệu cổ ghi lại rằng trong ngày này, triều đình sẽ ngừng mọi hoạt động chính sự để quan lại về quê sum họp, cho thấy vị thế đặc biệt của ngày lễ này.

Một nét đẹp khác trong Tết Đông Chí của người Trung Quốc là tinh thần đoàn viên. Dù ở miền Bắc hay miền Nam, Đông Chí luôn gắn liền với hình ảnh gia đình quây quần bên bàn ăn, cùng thưởng thức sủi cảo, thang viên hay các món ăn ấm nóng tượng trưng cho sự đầy đủ và gắn kết. Trong quan niệm truyền thống, “ăn Đông Chí” không chỉ là vui một bữa, mà là cách đón chào vận khí mới, bỏ lại cái lạnh của mùa đông để hướng đến sự ấm áp và may mắn.

Ngày nay, dù cuộc sống hiện đại thay đổi nhanh chóng, Tết Đông Chí của người Trung Quốc vẫn giữ được giá trị truyền thống. Người trẻ có thể không còn cúng tế như xưa, nhưng vẫn giữ thói quen ăn sủi cảo, ăn thang viên, hoặc quây quần bên bữa cơm Đông Chí như một cách gìn giữ nét văn hóa ngàn năm. Đông Chí tiếp tục là cây cầu nối giữa con người hiện đại và triết lý sống thuận theo tự nhiên của người xưa, giản dị nhưng sâu sắc.

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đông Chí của người Trung Quốc

Nguồn gốc thiên văn

Tết Đông Chí của người Trung Quốc xuất phát từ việc quan sát chuyển động của mặt trời. Đây là ngày ban đêm dài nhất và ban ngày ngắn nhất trong năm. Người xưa tin rằng khi trời đất đi đến cực âm, dương khí sẽ bắt đầu trở lại — tượng trưng cho ánh sáng, hơi ấm và sự tái sinh.

Nguồn gốc lễ nghi cổ đại

Từ thời Chu – Hán, Đông Chí đã trở thành ngày lễ lớn. Triều đình tổ chức tế lễ trời đất, quan lại được nghỉ việc về quê đoàn tụ, còn dân gian thì cúng tổ tiên, bày tỏ lòng biết ơn và cầu phúc cho năm mới. Vì vậy Đông Chí được xem như một “tiểu Tết” có vị trí đặc biệt trong năm.

Ý nghĩa Âm – Dương

Trong triết học Á Đông, Đông Chí đánh dấu khoảnh khắc âm cực thịnh – dương sinh. Sự hồi phục của dương khí mang ý nghĩa vạn vật bắt đầu khởi sắc, con người cũng đón vận khí mới. Đây là lý do người Trung Quốc từ xưa xem ngày Đông Chí là thời điểm cát tường.

Ý nghĩa đoàn viên

Tết Đông Chí của người Trung Quốc còn được xem như ngày gia đình sum họp. Dù ở miền Bắc hay Nam, mọi người đều cố gắng quây quần bên bữa cơm ấm nóng, ăn sủi cảo hoặc thang viên để cầu mong bình an và trọn vẹn. Với nhiều gia đình, “ăn Đông Chí” quan trọng không kém gì ăn Tết.

Phong tục và truyền thống đón Tết Đông Chí

Phong tục sum họp gia đình

Trong văn hóa Trung Hoa, Tết Đông Chí của người Trung Quốc được xem như một dịp đoàn viên quan trọng không kém gì Tết Nguyên Đán. Vào ngày này, các thành viên trong gia đình cố gắng trở về nhà, ăn một bữa cơm chung để đánh dấu sự chuyển mình của trời đất. Người xưa tin rằng khi dương khí bắt đầu sinh, con người nên thể hiện sự trân trọng và biết ơn đối với gia đình – nền tảng của mọi may mắn.

Buổi sum họp Đông Chí thường có không khí ấm cúng, giản dị nhưng đầy ý nghĩa. Đây là thời điểm để cả nhà nhìn lại một năm đã qua, chia sẻ câu chuyện, bày tỏ ước vọng và cùng nhau chờ đón vận khí mới. Dù xã hội hiện đại bận rộn hơn, truyền thống “ăn Đông Chí cùng nhau” vẫn được gìn giữ rộng rãi từ thành thị đến nông thôn.

Tập quán cúng bái và tưởng nhớ tổ tiên

Một phong tục quan trọng khác là cúng tổ tiên vào ngày Đông Chí. Theo quan niệm cổ truyền, Đông Chí là thời điểm âm khí mở ra, dương khí vừa khởi sinh; con cháu dâng lễ vật để tỏ lòng hiếu kính và mong tổ tiên phù hộ cho năm mới bình an.

Nghi lễ không quá phô trương mà chủ yếu mang tính trang nghiêm: thắp nhang, dâng trà, đặt đồ ăn ấm nóng tượng trưng cho sự sum vầy. Người xưa tin rằng tổ tiên là nguồn gốc của phúc lộc, nên lễ Đông Chí vừa là sự tri ân, vừa là lời chúc mong gia đạo yên ổn, thuận hòa.

Sự khác biệt giữa miền Bắc và miền Nam Trung Quốc

Một điểm thú vị của Tết Đông Chí của người Trung Quốc là mỗi vùng lại có cách đón khác nhau, phản ánh đặc điểm khí hậu và văn hóa.

Miền Bắc lạnh giá, người dân coi trọng sự “ấm bụng” để chống lại gió lạnh, vì vậy món ăn đặc trưng là sủi cảo (饺子). Truyền thuyết kể rằng ăn sủi cảo vào Đông Chí giúp “giữ ấm tai” – xuất phát từ câu chuyện y sĩ Trương Trọng Cảnh chữa bệnh cho dân nghèo bằng món ăn nóng vào mùa đông.

Đối với người miền Bắc, Đông Chí không có sủi cảo thì không trọn vẹn, vì món ăn này tượng trưng cho ấm áp, may mắn và sự bảo hộ.

Miền Nam ôn hòa hơn, vì vậy phong tục thiên về sự mềm mại và biểu tượng đoàn viên. Người dân ăn thang viên (汤圆) – những viên bột tròn đầy ý nghĩa: tròn trịa, viên mãn, gắn kết. Một bát thang viên nóng tượng trưng cho sự hài hòa trong gia đình và cầu mong mọi điều thuận lợi trong năm mới.

Sự khác biệt Bắc – Nam không chỉ nằm ở món ăn, mà còn thể hiện cách mỗi vùng cảm nhận Đông Chí và truyền tải những giá trị văn hóa riêng biệt qua ẩm thực.

Các hoạt động văn hóa đặc trưng trong ngày Đông Chí

Ngoài ăn uống và cúng bái, nhiều nơi ở Trung Quốc còn duy trì các hoạt động văn hóa mang tính cộng đồng vào ngày Đông Chí. Một số vùng tổ chức lễ hội nhỏ, múa lân, hát dân gian, hoặc các nghi thức cầu mùa của cư dân bản địa. Ở vùng Giang Nam, người dân còn làm các loại bánh gạo nhuộm màu tự nhiên, dán câu đối và chuẩn bị những món ăn tượng trưng cho sự ấm áp như thịt kho, canh gừng.

Những hoạt động này không chỉ tạo không khí lễ hội, mà còn giúp duy trì nhịp kết nối giữa cộng đồng, giữ cho truyền thống sống mãi trong đời sống hiện đại.

Món ăn truyền thống trong ngày Đông Chí

Sủi cảo – món ăn xua lạnh của người miền Bắc ( 饺子 – jiǎozi)

Trong Tết Đông Chí của người Trung Quốc, nhất là ở miền Bắc có khí hậu khắc nghiệt, không thể thiếu món sủi cảo. Người Bắc thường nói: “Ăn sủi cảo Đông Chí, tai sẽ không bị lạnh.” Câu nói này bắt nguồn từ câu chuyện của danh y Trương Trọng Cảnh thời Đông Hán. Khi thấy dân nghèo bị nứt tai vì giá rét, ông đã nấu một món ăn nóng với hình dáng giống tai người để giúp họ giữ ấm — đó chính là hình dạng nguyên thủy của sủi cảo ngày nay.

Sủi cảo ngày Đông Chí thường được làm bằng bột mì, nhân thịt, rau, gừng… Mỗi chiếc 饺子 (jiǎozi) được gói tròn đầy mang ý nghĩa ấm áp – xua lạnh – bảo vệ sức khỏe. Bữa cơm Đông Chí vì thế luôn bắt đầu bằng một bát sủi cảo nóng hổi, tượng trưng cho việc đón dương khí và xua tan âm khí mùa đông.

Thang viên – biểu tượng đoàn viên của miền Nam ( 汤圆 – tāngyuán)

Người miền Nam thì đón Đông Chí bằng một món ngọt mềm, tròn trịa: thang viên, hay còn gọi là chè viên trôi nước. Hình dạng viên tròn của 汤圆 (tāngyuán) tượng trưng cho đoàn viên, hòa thuận, viên mãn. Theo quan niệm dân gian miền Nam Trung Quốc, ăn thang viên trong ngày Đông Chí đồng nghĩa với việc đưa gia đình trở lại trạng thái trọn vẹn, gắn kết cho năm mới.

Thang viên có thể là viên trắng đơn giản, hoặc nhiều màu sắc được nhuộm bằng nguyên liệu tự nhiên. Nhân ngọt như mè đen, đậu đỏ, đậu phộng, hoặc không nhân — tùy truyền thống từng vùng. Bát thang viên nóng không chỉ làm ấm cơ thể mà còn mang ý nghĩa “trọn vẹn lại thêm trọn vẹn” trong ngày giao hòa âm – dương.

Món ăn ấm nóng – giữ nhiệt và cầu phúc cho cả mùa đông

Ngoài hai món tiêu biểu trên, mỗi vùng còn có những món ăn riêng tượng trưng cho sự ấm áp và may mắn trong ngày Tết Đông Chí của người Trung Quốc. Ở Giang Nam, người dân ăn canh gừng hoặc thịt kho om để tăng nhiệt và “nuôi dương khí”. Ở Quảng Đông, nhiều gia đình nấu cháo đậu đỏ ( 红豆粥 – hóngdòu zhōu) để trừ tà và cầu bình an. Một số nơi còn làm bánh gạo, bánh hấp, hoặc các món ngọt để tạo không khí lễ hội.

Dù khác nhau về cách chế biến, những món ăn ấy đều có chung một ý nghĩa: giữ ấm – cầu may – nối kết gia đình. Đó là lý do ẩm thực ngày Đông Chí không chỉ no bụng, mà còn mang một tầng văn hóa rất sâu trong đời sống của người Trung Hoa.

Kết luận

Tết Đông Chí của người Trung Quốc không chỉ đánh dấu một mốc vận hành của trời đất, mà còn là ngày lễ mang chiều sâu văn hóa và đời sống tinh thần của người Á Đông. Từ thời cổ đại, Đông Chí ( 冬至 ) đã gắn với triết lý Âm Dương, với quan niệm rằng khi bóng tối đạt cực điểm, ánh sáng sẽ bắt đầu trở lại. Khoảnh khắc chuyển giao ấy khiến Tết Đông Chí của người Trung Quốc được xem như biểu tượng của sự tái sinh, hy vọng và khởi đầu cho vận khí mới.

Dù trải qua hàng nghìn năm, những phong tục như ăn sủi cảo ( 饺子 ), thưởng thang viên ( 汤圆 ), cúng tổ tiên và sum họp gia đình vẫn được lưu giữ trong đời sống hiện đại. Mỗi món ăn, mỗi nghi thức đều là lời nhắc nhở về sự ấm áp, đoàn viên và lòng biết ơn. Đặc biệt, sự khác biệt giữa miền Bắc và miền Nam càng làm cho ngày Đông Chí trở nên phong phú, phản ánh sự đa dạng trong văn hóa Trung Hoa nhưng vẫn thống nhất ở giá trị cốt lõi: gia đình và sự gắn kết.

Ngày nay, dù cuộc sống hiện đại khiến nhiều nghi lễ giản lược, tinh thần Đông Chí vẫn luôn hiện diện. Đó là tinh thần tôn trọng tự nhiên, giữ gìn truyền thống và tìm kiếm sự cân bằng trong chính mình. Bên cạnh đó, SHZ cũng lan tỏa những giá trị văn hóa Trung Hoa qua các buổi sinh hoạt của CLB Tiếng Trung Miễn phí, nơi học viên có thể khám phá thêm nhiều chủ đề thú vị về văn hóa, đời sống và phong tục, trong đó có cả những câu chuyện xoay quanh ngày Đông Chí đầy ý nghĩa.